Στους Αγίους Αναργύρους κοντά στον Πύργο, στο σιδηροδρομικό σταθμό, στην περιοχή Ρίμινι είχαμε μια γιάφκα που αποθηκεύαμε υλικό

vradini.jpg 

συνέντευξη του Μανόλη Γιακουμάτου στην «αποδραση»

Από το Δεκέµβρη του ‘51 στον Απρίλη του ‘67

Για να αρχίσουµε, Μανόλη, ποια ήταν η πολιτική σου δράση πριν τη χούντα;

Από το Δεκέµβρη του 1951 µετείχα στην παράνοµη οργάνωση του ΚΚΕ. Στη συνέχεια βγήκα από την παρανοµία και το 1953 γράφτηκα στο σωµατείο υδραυλικών. Ήταν σκληρή εποχή· µε στρατοδικεία ακόµα και µε εκτελέσεις.

Στις συνελεύσεις των σωµατείων περισσότεροι ήταν οι ασφαλίτες παρά τα µέλη. Σ’ αυτές τις συνθήκες το συνδικαλιστικό κίνηµα της εποχής προετοίµασε τη µεγαλειώδη εξέγερση των οικοδόµων του ‘60. Είναι η πρώτη φορά που συνδικαλιστική οργάνωση µπόρεσε να θέσει προβλήµατα και ζητήµατα που χρόνιζαν, µε συνδικαλιστές που ήταν αδειούχοι εξόριστοι, είτε νόµιµοι µέσω της ΕΔΑ είτε παράνοµοι από το ΚΚΕ, δίνοντας φτερά σε όλο το συνδικαλιστικό κίνηµα της χώρας.

Μετά τις νίκες της Ενωσης Κέντρου και τις γνωστές παλινωδίες του Γεωργίου Παπανδρέου, µε την παραίτησή του το 1965, παρά το ότι η Αριστερά τον στήριζε ανοικτά, έγιναν οι διάφορες βασιλικές κυβερνήσεις.

Άρχισε να µυρίζει ότι πάµε σε εκτροπή, πιστεύαµε όµως στη δύναµη του κινήµατος. Το 1965, για τρεις µήνες ο λαός όλης της Ελλάδας, αλλά ιδιαίτερα της Αθήνας, βρισκόταν στους δρόµους.

Σιγά σιγά όµως ο κόσµος κουράστηκε. Έβλεπε το ίδιο σκηνικό να επαναλαµβάνεται· ανθρώπους όπως ο Τσιριµώκος, που, σε κάποιο βαθµό, είχαν θρυλική υπόσταση, να εγκαταλείπουν τη δηµοκρατική παράταξη και να συµµετέχουν στις βασιλικές κυβερνήσεις. Για το ηθικό του λαού ήταν πολύ σηµαντικό χτύπηµα. Το κίνηµα άρχισε να φθίνει µια και δεν είχαν περάσει πολλά χρόνια από την ήττα του εµφυλίου και για τρεις µήνες χτυπιόταν από τις δυνάµεις καταστολής έχοντας και πολλές συλλήψεις.

Η πολιτική, η οποία εκφραζόταν από το παράνοµο τότε ΚΚΕ, στο οποίο συµµετείχα, ήταν εντελώς αλλοπρόσαλλη. Τη µια µας ζητούσε µε δύσκολες και επικίνδυνες προσπάθειες να συγκεντρώσουµε εκρηκτικά και µετά από δυο µήνες µας ζητούσαν να τα εξαφανίσουµε. Έπρεπε να βρίσκουµε τρόπους να µη χτυπηθεί η οργάνωση, γιατί θα ήταν το χειρότερο, τουλάχιστον για µένα και την οµάδα που συµµετείχα. Βρισκόµαστε σε µια χαοτική κατάσταση. Υπήρχαν συγκρούσεις των νόµιµων ηγετών της Αριστεράς, που βγαίνανε κάθε τόσο για δήθεν εξετάσεις και φέρνανε γραµµές τρέλας. Για να αντέξει κανείς θα έπρέπε να οπλιστεί µε πολλή ψυχική δύναµη. Μιλάγαµε για τη ντε φάκτο ή ντε γιούρε νοµιµοποίηση του ΚΚΕ, όταν είχαµε επί θύραις τον κίνδυνο της δικτατορίας.

Αγωνιζόµασταν να δηµιουργήσουµε µια οργάνωση µε επικεφαλής το στρατηγό Ιορδανίδη (είχαµε βρει και γραφεία κάπου στην Πατησίων) για την προστασία του Συντάγµατος και της Δηµοκρατίας, µε τρελές θέσεις και εντολές για τη συµµετοχή των ατόµων που θα το προασπίζαµε.

Σ’ αυτές τις συνθήκες, που εγώ τις θεωρώ αλλοπρόσαλλες, προσπαθούσαµε να κρατήσουµε ανοιχτό το µυαλό µας και τη δράση µας, µε πίστη στα ιδανικά της Αριστεράς.

Κάπως έτσι µας βρήκε η δικτατορία. Θα πω κάτι το οποίο είναι τραγικό. Στην παράνοµη οργάνωση του ΚΚΕ που µετείχα, την εργατική αχτίδα και την αχτίδα των οικοδόµων, στην περίπτωση πραξικοπήµατος, έπρεπε να συγκεντρωθούµε 45 άτοµα. Μαζευτήκαµε 6, όχι γιατί οι άλλοι είχαν πιαστεί, αλλά γιατί είχανε ήδη κλονιστεί µέσα από την αλλοπρόσαλλη τακτική του ΚΚΕ και θεωρήσανε ότι άλλη µια ήττα ήταν προ των θυρών.

Προσπαθήσαµε να ανασυστήσουµε την αχτίδα των οικοδόµων, πράγµα πολύ δύσκολο. Οι εντολές να βγούνε στην παρανοµία σύντροφοι συνδικαλιστές, νόµιµοι και µη, προσέκρουσε στην άρνησή τους, επειδή προτιµούσαν την εξορία, παρά την Ασφάλεια και τη φυλακή.

Παρανοµία και αντίσταση

Θέλω να µου πεις τις κινήσεις σου το ξηµέρωµα της 21ης Απριλίου.

Προσπάθησα να κινητοποιήσω τους 4 από τους 5 ανθρώπους που είχα καθήκον να ειδοποιήσω (που είχαν καθήκον να ειδοποιήσουν άλλους 5 ο καθένας κ.λπ.), µε την προοπτική να συγκεντρωθούµε στην Αθήνα και να αντισταθούµε. Δεν λειτούργησε. Τα στελέχη έµειναν στα σπίτια τους. Έγιναν κάποιες προσπάθειες αντίδρασης και όχι αντίστασης· γράφτηκαν κάποια συνθήµατα. Βρέθηκα στο Μεταξουργείο και µε µερικούς ακόµα πήγαµε στο Σύνταγµα. Εκεί βρήκαµε έναν γνωστό λοχία, που ήταν στη νεολαία του Λαµπράκη. Μου είπε να µην προχωρήσω άλλο γιατί θα πυροβολούσαν. Αφού δεν υπήρχε δυνατότητα για αντίσταση, γυρίσαµε στην περιοχή του Κόκκινου Μύλου, για να έρθουµε σε επαφή µε ανθρώπους που είχαµε από πριν συνεννοηθεί.

Δεν καταφέραµε να συναντηθούµε. Την πρώτη µέρα τη φάγαµε πηγαίνοντας στο Σύνταγµα και στον Κόκκινο Μύλο, σε τρία διαφορετικά σπίτια. Τελικά συναντηθήκαµε 5 ή 6 άνθρωποι από τους 45.

Αποφασίσαµε να συστήσουµε µηχανισµό για να αντισταθούµε, µε προκηρύξεις, µε κάποια εκρηκτικά, που ήταν κρυµµένα σε µαγνητόφωνα, και µε κάποια συνθήµατα.

Έπρεπε να βρούµε κάποιο κατάλυµα να κοιµηθούµε γιατί υπήρχαν περίπολοι και από το ραδιόφωνο απειλούσαν ότι όποιος κυκλοφορούσε µετά τη δύση του ηλίου θα συλλαµβανόταν ή θα τον πυροβολούσαν.

Ο καθένας προσπάθησε να βρει σπίτι για να µείνει, γιατί δεν ήταν προκαθορισµένο το πού θα πηγαίναµε. Οι έξι που βρεθήκαµε αποφασίσαµε να µην κοιµηθούµε στα σπίτια µας για κάποιες µέρες και να πληροφορηθούµε από τους οικείους µας εάν µας είχανε ψάξει για να µας συλλάβουν. Βρήκα ένα σπίτι στο Καµατερό, σε ένα φίλο, δηµόσιο υπάλληλο, δικός µας άνθρωπος, και ο οποίος µε δέχθηκε καλά. Έµεινα εκεί µέχρι που κατάλαβα ότι ο φίλος µου είχε κατατροµοκρατηθεί, επειδή άκουσε από το ραδιόφωνο για τις συνέπειες που θα είχαν όσοι έκρυβαν παράνοµους στα σπίτια τους.

Βρήκα έναν υπάλληλο της Εθνικής Τράπεζας, ο οποίος ήταν µισο-παράνοµος, οργανωµένος στην ΕΔΑ, που µου παραχώρησε ένα σπίτι στις παρυφές Βούλας – Γλυφάδας.

Σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες, οργανώσαµε την αχτιδική επιτροπή των οικοδόµων και την οργάνωση των υδραυλικών· η καλύτερη οργάνωση στην παρανοµία µε 37-38 άτοµα και ένα µηχανισµό αρκετά σηµαντικό.

Όταν συλλάβανε τους πρώτους Ρηγάδες που είχαν πραγµατικά βασανιστεί σκληρά, γράψαµε συνθήµατα έξω από το στρατοδικείο µε µια ειδική µπογιά που εµφανιζόταν µετά από 20-25 λεπτά. Ο βασιλικός επίτροπος είχε µοιράσει, νοµίζω, επτά θανάτους, και θέλαµε µε την πράξη αυτή να αναπτερωθεί το ηθικό των παιδιών.

Η δράση µας συνεχίστηκε στην Αθήνα, εκτός από λίγο καιρό που είχαµε πάει στο Χρυσό κοντά στους Δελφούς και βγάζαµε εκεί την «Αδούλωτη Αθήνα». Ο βασικός χώρος της παρανοµίας ήταν στην Αθήνα µε στελέχη και µέλη από το χώρο των οικοδόµων και κυρίως από την οργάνωση των υδραυλικών. Η οργάνωση αυτή κρατήθηκε µέχρι το τέλος της δικτατορίας, παρόλο που πιάστηκαν τα καλύτερα στελέχη της όπως ο Γιάννης Κουπρέκης, ο Γιάννης Καµαρίκος, εγώ, ο Στέλιος Αναγνωστόπουλος, ο Νίκος Αποστολάτος από τον Πειραιά.

Η µεγαλύτερη επιτυχία της ήταν η διάρρηξη των γραφείων του σωµατείου και η διάσωση των µητρώων. Στα µητρώα εµφανίζονταν και οι συντηρητές σε δηµόσια κτίρια, άνθρωποι αφακέλωτοι που θέλαµε να τους διαφυλάξουµε. Αυτοί οι άνθρωποι µας βοήθησαν στην παρανοµία ποικιλότροπα. Μας βοήθησαν και οικονοµικά, γιατί θέλαµε να φάµε και να βγάλουµε υλικά, που τα βρίσκαµε πανάκριβα στη µαύρη αγορά. Ήταν µεγάλη επιτυχία το ότι η ασφάλεια δεν µπόρεσε να βάλει χέρι στα µητρώα.

Την περίοδο της παρανοµίας είχες κάποια επαφή µε την οικογένειά σου;

Η οικογένειά µου µάθαινε νέα µου από ένα µακρινό συγγενή της γυναίκας µου, που δεν είχε φακελο. Δεν ήταν δυνατό να έρθω σε επικοινωνία µαζί τους, γιατί τους παρακολουθούσαν. Έστελνα και έπαιρνα µηνύµατα µέσω αυτού του συγγενή.

Έχεις στοιχεία για τους Αγίους Αναργύρους εάν πιάστηκαν ή διώχτηκαν άνθρωποι; Περνούσες από τους Αγίους Αναργύρους;

Στους Αγίους Αναργύρους κοντά στον Πύργο, στο σιδηροδροµικό σταθµό, στο Ρίµινι, είχαµε µια γιάφκα που αποθηκεύαµε υλικό. Εκεί έµενε ένας σύντροφός µας, που δεν ζει πια. Ήταν πολύ καλός τυπογράφος και τον είχαµε στον παράνοµο τυπογραφικό µηχανισµό. Μια µέρα που έγινε έφοδος σε διπλανό σπίτι φοβήθηκε και µετέφερε το περισσότερο υλικό κάτω από µια γέφυρα του ποταµού. Την ίδια µέρα έκανε µια πληµµύρα και εξαφάνισε το µεγαλύτερο µέρος του κρυµµένου υλικού. Ηταν καταστροφή για µας, γιατί έπρεπε να ξεκινήσουµε από την αρχή για µελάνια, χαρτί, µεµβράνες για πολύγραφο. Με τους Αγίους Αναργύρους ούτε πριν είχα κοµµατική σχέση. Μόνο στις συνελεύσεις της οργάνωσης έπαιρνα µέρος. Παράνοµη οργάνωση δεν πρέπει να υπήρχε στους Αγίους Αναργύρους. Πιάσανε κάποιους, αλλά δεν ξέρω ποιους, γιατί ήµουνα στο συνδικαλιστικό χώρο. Είχα φίλους στους Αγίους Αναργύρους, οι οποίοι µε βοήθησαν και ιδιαίτερα ο Χάρης ο Αθανασάκης. Μετά τη διάσπαση δεν είχαµε χρήµατα να κινηθούµε, έσπασε η παρανοµία και αυτός ήταν και ο λόγος της σύλληψής µας. Έπρεπε να δουλέψουµε για να ζήσουµε. Ο Αθανασάκης, δικός µας άνθρωπος και πολύ καλός φίλος που δεν ήταν φακελωµένος, µου έδωσε δουλειά. Με δικά του µέσα φτιάξαµε κάτι χειροκίνητα, πρωτόγονα τυπογραφεία.

Να µιλήσουµε για τις τελευταίες ηµέρες πριν τη σύλληψή σου.

Μαζί µε το Γιάννη Πολίτη και τον Ηλία Στάβερη επρόκειτο να φύγουµε για Ιταλία, γιατί ήµασταν πολύ κοντά στην τσιµπίδα της ασφάλειας. Θα φεύγαµε κάπου από τη Βούλα και την ηµέρα εκείνη µε ένα σύνδεσµο ειδοποίησα τη γυναίκα µου να κατεβεί στη Γλυφάδα να συναντηθούµε. Ηθελα να τη δω και να της αφήσω κάτι από τις 3.000 δρχ. που µου έδωσαν από το Κόµµα, γιατί ήξερα ότι βρισκόταν σε πολύ δύσκολη οικονοµική κατάσταση. Παρακαλούθησαν τη γυναίκα µου και µε έπιασαν. Επιασαν 23-24 άτοµα. Ευτυχώς δεν έπιασαν κανένα από τους φίλους µου, γιατί βρίσκονταν στην παραλία της Γλυφάδας. Αν τους έπιαναν εκείνη την ηµέρα θα έπιαναν όλη την αχτίδα των οικοδόµων.

Σύλληψη, βασανιστήρια και φυλακή

Ξέρω ότι είναι δύσκολο, µπορείς όµως να µου πεις τι έγινε από τη σύλληψη µέχρι τη δίκη;

Για 4-5 ηµέρες µε είχαν στο αστυνοµικό τµήµα Ψυχικού. Δεν µε κακοποίησαν ούτε µου ζήτησαν γραπτή ή προφορική δήλωση. Μου έκαναν διάφορες προτάσεις, προκειµένου να ενδώσω να περάσω σε ένα είδος παροπλισµού. Μου ζήτησαν να γίνω νόµιµος, να µπω στο χώρο των οικοδόµων σαν συνδικαλιστής, να ανασυστήσω το σωµατείο των υδραυλικών και να µπω στην οµοσπονδία των οικοδόµων. Εγώ ακολουθούσα τη µέθοδο της σιωπής, για να µην τους ερεθίσω και αρχίσουν βιαιοπραγίες σε βάρος µου. Την τέταρτη µέρα ακούστηκε από το BBC η σύλληψή µου και σταµάτησαν.

Με µετέφεραν στην ασφάλεια προαστίων και άρχισαν τα βασανιστήρια για να τους αποκαλύψω τους συνεργάτες µου. Eίδαν στο φάκελό µου ότι όταν µε είχαν συλλάβει σε νόµιµο δράση είχα καταφέρει να αποδράσω, και αυτό που έκαναν ήταν να µου σπάσουν το πόδι.

Με σπασµένο πόδι τους δύο µήνες που ήµουν στην ασφάλεια πέρασα καµιά τριανταπενταριά φάλαγγες. Κατάφερα όµως να αντέξω.

Με συνδέσανε µε την υπόθεση του Γιάννη Λουµπέτη και του Γιάννη Καµαρίκο, υδραυλικοί και οι δύο που είχαν συλληφθεί αρκετά νωρίτερα και δεν τους είχαν δικάσει.

Θυµάσαι την ηµεροµηνία της σύλληψής σου;

Με συνέλαβαν στις 19 Μάη 1968, ένα χρόνο µετά τη Χούντα. Η δίκη τελείωσε το Γενάρη του ‘69 και η απόφαση ήταν 5 χρόνια για παράβαση του Ν. 509 και του ΔΞΘ περί κατάστασης πολιορκίας. Ο Ν. 509 έθετε σε παρανοµία το ΚΚΕ. Μετά τη δίκη µε πήγαν λίγες µέρες στον Κορυδαλλό και ύστερα στο παράρτηµα του Αβέρωφ.

Όσοι σύντροφοι υπέγραφαν δηλώσεις αποκήρυξης του ΚΚΕ τους έβαζαν στο Κεντρικό, τους άλλους τους έβαζαν στο παράρτηµα. Μετά από ένα-ενάµιση χρόνο µας πήγαν στον Κορυδαλλό µέχρι που µε απολύσανε.

Στη φυλακή υπήρχε δράση;

Η φυλακή είναι άλλη ζωή, µε τους δικούς της κανόνες, τρόπους δράσης κ.λπ. Υπήρχε το γραφείο συµβίωσης κοµµουνιστών πολιτικών κρατουµένων, που είχε την ευθύνη όλης της οργάνωσης της φυλακής. Υπήρχαν πληροφορίες για τις πολιτικές εξελίξεις σε όλο τον κόσµο και την Ελλάδα. Βοηθούσε τους κρατούµενους να µην πέφτει το ηθικό τους και να υπάρχει αλληλοβοήθεια, κυρίως, στο θέµα του φαγητού.

Ο περισσότερος χρόνος περνούσε µε την κοµµατική αντιπαράθεση, δεδοµένου ότι είχε γίνει η 12η Ολοµέλεια και είχε διασπαστεί το ΚΚΕ.

Το ΚΚΕ Εσωτερικού είχε την πλειονότητα των κρατουµένων. Στους 460 περίπου κρατουµένους περί τους 120 ήταν του ΚΚΕ. Στην ίδια οµάδα συµβίωσης ήταν οι ενταγµένοι στο ΚΚΕ Εσωτερικού, και άλλοι, όπως εγώ, που µας προσδιορίζανε µε τη λέξη χάος. Στο χάος υπήρχαν δύο τάσεις. Η µία έλεγε ότι είναι αποτυχηµένα τα κοµµουνιστικά σχήµατα και έπρεπε το πετυχηµένο µοντέλο της ΕΔΑ να είναι ο αριστερός πολιτικός πόλος και η άλλη που έλεγε ότι ένα ενωτικό συνέδριο του ΚΚΕ θα µπορέσει να λύσει το πρόβληµα που είχε παρουσιαστεί µετά τη 12η Ολοµέλεια.

Κάποια στιγµή, µετέχοντας στην οµάδα αυτή, βρέθηκα στην καθοδηγητική οµάδα, στο γραφείο συντήρησης στον Κορυδαλλό ως οργανωτικός υπεύθυνος.

Το χρηµατοκιβώτιό µας ήταν η πολυθρόνα του αρχιφύλακα (!). Ορισµένα κελιά ήταν κούφια· είχαµε κάνει πάρα πολλή δουλειά γιατί έπρεπε να κρύβουµε διάφορα πράγµατα. Μέχρι και ασύρµατο είχαµε στη φυλακή. Είχαµε µπαταρίες, ραδιόφωνα. Χαρτιά µάς τα έφερναν φίλοι και συγγενείς µε δυσκολία και δεν έπρεπε να ανακαλυφθούν µε κανένα τρόπο, γιατί θα αντιµετωπίζαµε τροµερή έρευνα από τη στιγµή που θα έβρισκαν έστω και ένα πιρούνι. Εµείς όµως όχι µόνο πιρούνι και σουγιά είχαµε εκεί µέσα, εξασφαλίζαµε της Παναγιάς τα µάτια.

Περνούσατε προς τα έξω µηνύµατα και µε ποιον τρόπο;

Υπήρχε ένα συνεργείο φοιτητών ρηγάδων που έκανε αυτή τη δουλειά. Για µεγάλο διάστηµα είχα την ευθύνη τους. Μηνύµατα έφευγαν µε πάρα πολλούς τρόπους π.χ. µε τα εργόχειρα. Το εργόχειρο έπρεπε να ήταν τόσο καλά φτιαγµένο ώστε οι φύλακες να µην το υποπτευθούν. Βγάζαµε σηµειώµατα και µε κώδικες. Στο συνεργείο που είχα εγώ ήταν οι φοιτητές του Ρήγα, ο Σωτήρης από τη Θεσσαλονίκη, ο Λευτέρης είχε κάνει και γραµµατέας στην εφηµερίδα. Σίγουρα ήταν και άλλοι που έκαναν αυτή τη δουλειά, γιατί υπήρχε µεγάλη αλληλογραφία.

Ξέρω ότι µε αυτόν τον τρόπο έφυγε ένα ολόκληρο βιβλίο µαθηµατικών που είχαν γράψει ο Γιάννης Στρατής και ο Λευτέρης Τσίλογλου και τυπώθηκε στη Στοκχόλµη.

Το 1973 ο Παπαδόπουλος έβγαλε διάταγµα µε το οποίο χαριζόταν η ποινή στους πρωτόδικους, εφόσον έχουν εκτίσει τα 2/3 της ποινής. Με αυτό αποφυλακίστηκα. Ήµουνα σταµπαρισµένος, µε παρακολουθούσαν, έπρεπε να δίνω το παρόν. Στην αρχή οι δυνατότητες κίνησης ήταν από τη Γλυφάδα µέχρι το κέντρο της Αθήνας. Πήρα άδεια να πάω µέχρι την Πετρούπολη, γιατί εκεί ήταν οι αδελφές µου και µετά λόγω δουλειάς ζήτησα και πήγα µέχρι το Λαύριο. Πολύ δύσκολο αυτό, αλλά µε βοήθησε πάλι ο Χάρης Αθανασάκης. Είχε δουλειές και στην Αθήνα αλλά εγώ του ζήτησα να πάω στο Λαύριο. ‘Ηθελα µε αυτό τον τρόπο να σπάσω τον περιορισµό που µου είχαν. Έτσι κατάφερα και έσπασα την παρακολούθηση και να έρθω σε σύνδεση µε τους συντρόφους έξω.

Πολυτεχνείο και µεταπολίτευση

Και µετά, υπάρχει το Πολυτεχνείο. Πώς το έζησες;

Στο Πολυτεχνείο οι νεολαίοι µας αιφνιδίασαν. Δεν είχαµε καµία γραµµή πολιτικής υποστήριξης του αγώνα. Οσοι συµµετείχαν πήγαν µε δική τους πρωτοβουλία. Οι επαφές µε την καθοδήγηση τότε ήταν πάρα πολύ δύσκολες και πολύ αραιές. Ορισµένα στελέχη είχαµε την ευθύνη 5-6 ανθρώπων και κινούµασταν βάσει της πείρας και της γενικής γραµµής. Για να έρθουµε σε επαφή µε άλλο καθοδηγητικό στέλεχος και την αχτίδα περνούσαν µήνες. Τίποτα δεν είχε δείξει ότι περίµεναν κάτι από τη νεολαία. Στην αρχή, συζητώντας –δεν µπορώ να πω ότι ήταν επίσηµη γραµµή αυτή– µε δικούς µας ανθρώπους, στελέχη της αριστεράς, λέγαµε µήπως ήταν χέρι των Αµερικανών. Στη συνέχεια, επειδή όλοι οι αριστεροί πήγαν προς τα κει, εγώ τουλάχιστον έτσι πιστεύω, και βλέποντας την έκταση που πήραν τα πράγµατα κανείς πλέον δεν πίστευε ότι ήταν δουλειά στρωµένη από τους Αµερικάνους. Έτσι, τουλάχιστον, θέλω να πιστεύω, γιατί επίσηµα δεν υπήρξε τίποτα, ποτέ.

Η χούντα του Ιωαννίδη ήταν κάτι διαφορετικό, πρόσθεσε τίποτα γενικότερο, φαινόταν ότι είχε ηµεροµηνία λήξης;

Ναι ήταν ολοφάνερο πια ότι είχε ηµεροµηνία λήξης. Μειώθηκαν οι δυνατότητες που είχαν οι µηχανισµοί καταστολής. Οι παρακολουθήσεις χαλάρωσαν και αρχίσαµε να δουλεύουµε µε µεγαλύτερη άνεση, να κινούµαστε πιο αποτελεσµατικά, να δυναµώνουµε, ακουγόταν έντονα ότι βαίναµε προς τη λήξη της δικτατορίας. Βέβαια µελανό σηµείο ήταν το θέµα του Κυπριακού, όλα τα άλλα έδειχναν ότι πηγαίναµε προς τη λήξη αυτής της υπόθεσης.

Τελειώνει αυτή η ιστορία το καλοκαίρι του 1974. Στην Αριστερά υπήρχε το ΚΚΕ, το ΚΚΕ Εσ., η ΕΔΑ. Με τη µεταπολίτευση τι έγινε στο κίνηµα, τι έγινε στην αριστερά;

Τη µέρα που ήρθε ο Καραµανλής, µε ένα φίλο, το Γιάννη, που είχε αµάξι, περάσαµε τη Βουλιαγµένης, όπου είχε συγκεντρωθεί κόσµος. Ηταν συλλαλητήριο και καλά έκανε ο κόσµος, έδιωχνε ένα βραχνά από πάνω του. Θεωρώ ότι η αποδοχή του Καραµανλή, εκείνες τις στιγµές, ήταν καθολική και από πολιτικούς και από τον κόσµο γενικά. Ερχόταν ο λυτρωτής, γιατί µετά από γύψο 7 χρόνων, έτσι έβλεπαν τον Καραµανλή.

Εµείς, που είχαµε περισσότερες πληροφορίες, µαθαίναµε ότι κίνδυνος εκτροπής υπήρχε και πάλι. Κάποια φορά ο Κώστας Φιλίνης, του ΚΚΕ Εσ., µου ζήτησε να πάω στη Βουλή να βρω τον Ηλία Ηλιού ή το Λεωνίδα Κύρκο και να τους ειδοποιήσω ότι υπάρχει πληροφορία από το Παρίσι για εκτροπή.

Για αρκετό διάστηµα µετά την πτώση της χούντας, µας ειδοποιούσαν να φύγουµε από το σπίτι γιατί υπήρχε κίνδυνος εκτροπής. Τελικά δεν µπόρεσαν να προχωρήσουν σε κάποια ανοικτή εκτροπή, υπήρχαν µόνο οι εκτροπές του είδους των γεφυρών Αβέρωφ κ.λπ.

Από κει και πέρα η αριστερά, νοµιµοποιήθηκε µε απόφαση του Καραµανλή και ο Ν. 509 καταργήθηκε. Αρχίζει και πάλι το µεγάλο πρόβληµα της αριστεράς, που µέχρι και τα τώρα έχουµε, για το πού πρέπει να πάει η αριστερά. Οι ιδέες του ευρωκοµουνισµού µε τον Καρίγιο, τον Μπερλίγκουερ, το Μαρσαί αργότερα θριαµβεύουν, και πάρα πολλοί από µας προσπαθούν να τις καλλιεργήσουν και εδώ.

Το µαλλιοτράβηγµα δυστυχώς υπήρχε, όχι σε τέτοια έκταση που είναι τώρα. Τότε ήταν πρόσφατα που οι σύντροφοι κάτω από δύσκολες συνθήκες βρίσκονταν στις ίδιες οργανώσεις και έτσι οι ανθρώπινες σχέσεις ήταν πάρα πολύ δυνατές ανεξάρτητα αν ανήκαν στο ΚΚΕ, στην ΕΔΑ, στο ΚΚΕ Εσωτ. ή αλλού.

Σήµερα τα πράγµατα έχουν πλέον ξεκαθαρίσει. Ο καθένας έχει στρατοπεδεύσει κάπου, ντουφεκάει µε το δικό του τον τρόπο, και τα αποτελέσµατα τα ξέρεις όπως τα ξέρω κι εγώ και προσπαθούµε να βρούµε καµιά ηλιαχτίδα κάπου να φωτίζει.

Τα οράµατα ούτε γκρεµίστηκαν ούτε έπαψαν να υπάρχουν

40 χρόνια µετά τη χούντα, να τη θυµόµαστε;

Κάθε φασιστική έκφραση δεν πρέπει να ξεχνιέται όπου και να είναι, όπου γης, αλλά ιδιαίτερα από µας που τα έχουµε βιώσει.

Όχι όµως µόνο αυτό. Θεωρώ ότι ό,τι υπηρετούσαµε τότε, υπηρετούµε και τώρα. Τα οράµατα δεν νικήθηκαν, άσχετα αν γκρεµίστηκε ο λεγόµενος υπαρκτός σοσιαλισµός. Δεν ξέρω πόσο σοσιαλισµός ήτανε· εγώ δεν πιστεύω ότι υπήρξε ποτέ σοσιαλισµός.

Ως συνδικαλιστής στην περίοδο ‘63-’65 είχα πάρα πολλές προσκλήσεις να πάω στις τότε λεγόµενες σοσιαλιστικές χώρες. Με άλλους κοµµουνιστές συνδικαλιστές λέγαµε ότι τη µαύρη φυλακή µπορεί να τη βγάλουµε, την κόκκινη δεν θα την αντέξουµε πανάθεµά την, και δεν πηγαίναµε. Ερχονταν σύντροφοι συνδικαλιστές και έλεγαν ότι οι παραβάσεις του κώδικα οδικής κυκλοφορίας τιµώνται σε κάποιο φακελάκι που θα πάρει ο τροχονόµος. Στην αρχή έλεγες µα είναι δυνατόν, µετά είδαµε ότι έτσι είναι. Δεν είχε καµία σχέση ο αγώνας, τα οράµατά µας µε αυτές τις πραγµατικότητες. Συνεχίζουµε, αγωνιζόµαστε σήµερα και πρέπει να αγωνιζόµαστε, γιατί αυτά τα οράµατα ούτε γκρεµίστηκαν ούτε έπαψαν να υπάρχουν .

Στοπ στο δηµοσιογραφικό µα η κουβέντα µας δεν έχει τελειωµό. Δίνουµε ραντεβού κάπου στο Μοσχάτο, στο Ελληνικό, σε κάποια κάγκελα που πρέπει να πέσουν και εκεί. Ένα ανοιχτό φύλλο πορείας η ζωή του, µακάρι κι η δικιά µας.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *