Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία

«Όσοι το χάλκεον χέρι

βαρύ του φόβου αισθάνονται,

ζυγόν δουλείας, ας έχωσι·

θέλει αρετήν και τόλμην

η ελευθερία.» (Ανδρέας Κάλβος)

Μια ακόμη 25^η

Η ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν η πρώτη επιτυχημένη επανάσταση των βαλκανικών λαών απέναντι στο καθυστερημένο, οπισθοδρομικό και σκοτεινό οθωμανικό κράτος που τίποτα καλό δεν είχε να προσφέρει. Παράλληλα, ήταν και ένα ισχυρό χτύπημα προς την τότε «πάγια» πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων που, ύστερα από τους ναπολεόντειους πολέμους, είχαν καταλήξει στη διατήρηση του τότε εδαφικού καθεστώτος στην Ευρώπη και στην κατάπνιξη κάθε επαναστατικής κίνησης που θα το απειλούσε.

Πριν την επανάσταση στην Ελλάδα είχαν γίνει προσπάθειες και σε άλλες βαλκανικές περιοχές όπως η λ.χ. στη Σερβία (1804), αλλά όπως και ο ίδιος ο Serge Berstein Pierre Milza παραδέχεται: «Πουθενά αλλού το εθνικό αίσθημα δεν ήταν δυνατότερο απ’ ό,τι στην Ελλάδα, όπου ζούσε ο πιο εξελιγμένος λαός των Βαλκανίων». Η κατάκτηση της ανατολικής Μεσογείου από τους Τούρκους, που αποδείχθηκε επικερδής για τους ελληνικούς πληθυσμούς, δημιούργησε με τον καιρό μια εύπορη αστική τάξη εμπόρων και πλοιοκτητών, οι οποίοι επηρεάστηκαν σημαντικά από τις φιλελεύθερες ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Και εδώ βρίσκεται το κλειδί! Η διάδοση αυτών των ιδεών αποτέλεσε το πρώτο τούβλο στο οικοδόμημα που σήμερα ονομάζουμε Ελληνική Επανάσταση του 1821 και αυτό είναι κάτι το οποίο φάνηκε ακόμη και στα πρώτα Συντάγματα της επαναστατικής περιόδου. Χαρακτηριστικά, λίγο πριν τη σύσταση του πρώτου σώματος Εθνικής Συνέλευσης το Δεκέμβριο του 1821 παρατηρείται σύγκρουση του επαναστατημένου λαού με ολιγάρχες της γης (κοτζαμπάσηδες) που ζητούσαν τη διατήρηση των τοπικών πολιτευμάτων με στόχο τη μη σύγκλιση Εθνικής Συνελεύσεως απ’ όπου θα έβγαινε και το πρώτο Σύνταγμα (Επίδαυρος 1822). Στα Βέρβαινα ο λαός με προεξέχοντες τους Παπαφλέσσα, Αναγνωσταρά και Αναγνωστόπουλο πολιόρκησε του κοτζαμπάσηδες και απειλώντας τους με θάνατο φώναζε» «Θέλουμε Σύστημα (δηλ. Σύνταγμα)!», καταφέρνοντας να υιοθετηθεί τελικώς το δημοκρατικό πολίτευμα στο πρώτο προσωρινό Σύνταγμα, το οποίο είχε έντονη επιρροή από το γαλλικό Σύνταγμα του 1975.

Η Επανάσταση προχωρά και ενώ έχει απέναντί της την καθεστηκυία ευρωπαϊκή τάξη, αγκαλιάζεται από τους Ευρωπαίους διανοούμενους και δημιουργούνται σε πολλές χώρες φιλελληνικές εταιρείες. Ο Λόρδος Βύρων έρχεται και πεθαίνει στο Μεσολόγγι αφιερώνοντας και την περιουσία του στον Αγώνα, ο Ντελακρουά ζωγραφίζει τη σφαγή της Χίου και ο Βίκτορ Ουγκώ αναφωνεί στα ποιήματά του (Ανατολίτικα): «Στην Ελλάδα! Στην Ελλάδα! Πάμε, ποιητή, πρέπει να φύγουμε». Ξένοι έρχονται και πολεμούν στις ελληνικές τάξεις των επαναστατών όπως ο Σανταρόζα και ο Φαβιέρος, άνθρωποι που τα ονόματά τους σήμερα τιμούν ελληνικούς δρόμους στους οποίους περπατούμε.

Και εκεί που τα πράγματα δείχνουν δυσοίωνα για το μικρό αυτό βαλκανικό κράτος που ξεσηκώθηκε, η εσωτερική διαμάχη των Μεγάλων Δυνάμεων (κυρίως Αγγλίας και Ρωσίας), καθώς και η πίεση που δέχονται λόγω των ακραίων πρακτικών των Τούρκων, οδηγεί στη ναυμαχία του Ναβαρίνου και την ελληνική Ανεξαρτησία του 1830 και σε βάθος χρόνου στο σήμεραּ στους σημαιοστολισμένους δρόμους και στις παρελάσεις, στο αίσθημα περηφάνιας και αγωνίας για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Τελικώς από την επανάσταση κατάφεραν να ωφεληθούν οι λίγοι, εκείνοι που δεν ήθελαν «Σύστημα» και που εξυπηρετούσαν προσωπικά οφέλη περισσότερο, παρά συλλογικά. Σύντομα θα ξεχαστούν οι ήρωες και θα επικρατήσει η λογική των αριθμών. Μοναδικό μας χρέος σήμερα είναι να θυμόμαστε τις πρόσχαρες θυσίες εκείνων που πολέμησαν για ιδανικά και ελευθερία και να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να δικαιώσουμε εκείνους τους ανθρώπους που δεν επικράτησαν τελικώς των κοτζαμπάσηδων και των εκάστοτε κοτζαμπάσηδων.

Χρόνια Πολλά!

 Γιάννης Σώζος